Najwcześniejsze biografie św. Wincentego Ferreriusza

Biografie św. Wincentego Ferreriusza możemy podzielić na prace wczesne oraz powstałe po Soborze Trydenckim. Co do zasady, biografie świętych powstałe przed soborem często mają charakter apokryficzny i legendarny. Brak jest w nich rygoru weryfikacji faktów historycznych. Tym niemniej nawet najwcześniejsze publikacje poświęcone postaci św. Wincentego starają się być wierne prawdzie historycznej, choć nie zawsze autorzy podają źródła lub dbają o rygor historyczności swoich prac.

Postać świętego Wincentego Ferreriusza jest doskonałym przykładem dla biografii powstałych od XV wieku aż do XIX i XX wieku. Dużą część opracowań o życiu św. Wincentego pochodzących z XVII i XVIII wieku omówiłem w oddzielnym opracowaniu: Bibliografia „Cudu w Morelli” w Europie Zachodniej i Rzeczypospolitej. Mają one już charakter krytyczny, zgodny z zaleceniami pisania biografii świętych po Soborze Trydenckim.

W niniejszym opracowaniu podam najwcześniejsze źródła pisane poświęcone św. Wincentemu Ferreriuszowi. Są one komponowane i pisane nieco inaczej, z mniejszą dbałością o podawanie źródeł historycznych lub zgodność wydarzeń z historią, geografią czy postaciami historycznymi. Nie oznacza to ahistoryczności wczesnych biografii. To w większości jedynie nieco inne akcenty w biografii, kładzione na zbudowanie przemawiającego do wyobraźni obrazu świętego, a nie na suche fakty historyczne.

Przedstawię cztery biografie z XV wieku, jedną z początku XVI wieku napisane w duchu przed trydenckim oraz jedną z pierwszych „nowych” biografii napisaną już zgodnie z zaleceniami kościoła po Soborze Trydenckim. Nawiązując do moich poprzednich artykułów o „Cudzie w Morelli” należy nadmienić, że większość z tych wczesnych biografii wymienia w wersji pośmiertnej ten niezwykły cud. Omawiając poszczególne wczesne biografie, kładłem na to nacisk, tak aby w tym aspekcie, czyli historii wskrzeszenia poćwiartowanego dziecka, mieć obraz od najwcześniejszych do późnych biografii św. Wincentego Ferreriusza.

„Liber de vita beati Vincentii”, autor: biskup Pietro Ranzano, manuskrypt z 1455 roku

Zadanie sporządzenia oficjalnego żywota Wincentego Ferreriusza zlecono biskupowi Sycylii, znanemu humaniście Piotrowi Ranzano. [1] Ranzano wykonał to zadanie pomiędzy 1455 a 1456 rokiem i jego dzieło jest najstarszą biografią Ferreriusza (napisaną jako manuskrypt). Jego praca (z pominięciem niektórych cudów) weszła później w skład „De probatis sanctorum historiis” Wawrzyńca Suriusa.

„Liber de vita beati Vincentii” autorstwa biskupa Pietro Ranzano ukazało się jako manuskrypt w 1455 roku (lub jak podają inne źródła pomiędzy 1455 a 1456 rokiem). Bardzo dokładną analizą różnych wersji manuskryptów P. Ranzano zajął się Paul Bernard Hodel OP [2]. W niniejszym rozdziale korzystam w większości z tegoż opracowania. Obecnie nie istnieje jedna wersja manuskryptu Ranzano. Manuskrypt Ranzano poświęcony biografii św. Wincentego Ferreriusza znajduje się w kilku zbiorach bibliotecznych. Zawartość poszczególnych wersji niestety nieco się różni. Obecnie są to manuskrypty w poniższych bibliotekach:

• Basel, Universitätsbibliothek,
• Deventer, Athenaeumbibliotheek,
• Eichstätt, Staats – und Seminarbibliothek
• München, Kirchenhistorisches Seminar der Universität,
• Paris, Bibliothèque nationale de France,
• Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka

Na podstawie tych dokumentów źródłowych można pokusić się o podanie oryginalnej zawartości pracy Ranzano poświęconej Wincentemu Ferreriuszowi. Pierwsza księga składała się z 14 rozdziałów. Druga księga składała się z 11 rozdziałów. Trzecia księga składała się z 48 rozdziałów. Czwarta księga składała się z 14 rozdziałów i wreszcie ostatnia piąta księga traktowała o procesie kanonizacji.

Zawartość biografii Wincentego Ferreriusza autorstwa biskupa Ranzano. Tekst po łacinie, zgodnie w z powyższym podziałem:

Incipit prologus fratris Petri Ranzani in librum de vita sancti Vincentii.
Incipit liber primus cuius sunt xiiii capitula,

1. Et primo de nominis interpretatione.
2. De ortu et origine et quod fuit parentibus indiciis ostensum qualis quantusque futurus esset antequam nasceretur.
3. De baptismo et nominis presagiosa impositione.
4. De etate puerile et gratia eius indole.
5. De laudabili conuersatione eius tempore adolescentie etatis.
6. De magno profecto eius ex studio liberalium disciplinarum et causis ob quas a conciuibus plurimum amabatur.
7. Quomodo et qualiter ingressus est religionem fratrum predicatorum.
8. De optima eius conuersatione in ipsa religione et celebri fama uiteque eruditionisque eius.
9. Dyabolus ei oranti apparuit in specie uenerabilis senis.
10. Dyabolus apparuit ei in specie uasti ethiopis eum in desperationem prouocans.
11. Audiuit uocem dyaboli eum deterrentis sed beata affuit uirgo Maria que eum confortatuit.
12. Quedam mulier amore eius capta a demone uexata est et ab ipso mirabiliter curata.
13. Quidam temptauerunt animam eius ad libidinem inclinare introducentes <in cellam> ejus mulierem speciosam sed non potuerunt.
14. Mansuete pertulit inuidorum insidias.

II. Incipit liber secundus.

1. Prefatio ad eumdem magistrum ordinis.
2. Benedictus papa tertius decimus eum Auinionem accersit in suum confessorem elegit ac [cum] fecit eum magistrum apostolici palatii.
3. Tempore quo erat scisma in ecclesia christiana plurimum laborauit ut concordia ecclesie redderetur.
4. Decumbenti beato Vincentio aput Auinionem uisibiliter Ihesus Christus apparuit eum mittens ad predicandum et ei dedit alapam in signum familiaritatis, deinde multarum ecclesiarum episcopatus et dignitatem cardinalatus recusauit.
5. Scripsit librum de propinquitate extremi iudicis quem predicaba quem direxit ad Benedictum papam.
6. Persuasit Benedicto pape ut summo pontifi cio cederet ex quo in constanciensi concilio Martinus creatus fuerit.
7. De amabili ordine uite eius et de regionibus quas predicando discurrit.
8. Quanta fuit uerborum eius effi cacia quantusque fuerit fructus doctrine eius.
9. Quante uenerationis fuit non solum aput homines populares sed etiam clarissimos et ecclesiarum prelatos ac summos pontifi ces.
10. Gens quedam scelerata habitans quamdam regionem quam uocant uallem putam ad penitentiam conuertit et nomen uallis mutatum est.
11. Apparuit ei beatus Dominicus eum de multis instruens ac secum multa loquens ubi apparet testimonium magni uirginitatis.

III. Incipit liber tertius de spiritu prophetico quo multum dotatus est sed premittitur prefatio ad magistrum ordinis.

1. Ante quinquaginta annos predixit dominum Alfonsum qui nunc est papa Calixtus tertius esse futurum romanum pontifi cem.
2. Barchinone tempore quo erat maxima annone penuria predixit duas naues tritico uenturas in portum honeratas.
3. Perpiniani predixit se euasurum grauem quamdam egritudinem ex qua multi eum credebant moriturum.
4. Predixit mortem cuiusdam fratris ex ordine heremitarum et in momento quo mortuus est iussit parari et celebrari exequias.
5. Predixit mortem alterius monachi qui eum cum aliis sequabatur.
6. Predixit quod sanctus Bernhardinus erat in Ytalia post se predicaturus cum maxima populorum fauore et quod erat prius eo de cathalogo sanctorum ascribendus.
7. Mortem matris eius dum predicaret reuelatam populo manifestatauit.
8. Similiter fuit ei mors sororis reuelatam dum missam celebraret.
9. Predixit mortem et horam obitus cuiusdam socii fuitque ei reuelatum quod primum fuit in purgatorio deinde quod a purgatorio liberatus uolauit ad celum.
10. Fuit ei reuelatum quod quidam iuuenis dormiens erat subito moriturus nisi ei cito succurreret.
11. Descripsit uitam et conuersationem et singula secreta gestamina cuiusdam sacerdotis quem numquam uiderat.
12. Spiritu sancto cognouit quod quidam cum eo loquens mentitus est qui uidens Vincentium mendacium perpendisse ueniam petiit et inpetrauit.
13. Dum predicaret sinit dicere quod perpetrabatur quoddam scelus in quodam loco quem ipse pentitus uidere non poterat.
14. Dum in eadem ciuitate predicandi principium facere uellet reuelatum est ei quod sinagoga iudeorum debebat ire ad audiendum eum et sic non incepit quousque iudei uenissent quorum et magnam partem conuertit ad fi dem eadem die.
15. Fuit ei reuelatum quod quidem iudeus furtim uenerat ad audiendum predicationes quod cum ipse manifestasset iudeus conuersus est.
16. Predixit mortem Martini Arragonum regis et ob eius mortem magnam sanguinis effusionem subsecuturam.
17. Predixit de quodam infantulo quod esset futurus clericus et magnus theologus eumdemque per manus impositionem sanauit a fractura membrorum genitalium.
18. Predixit quoddam malum euenturum in monasterio Montis Serrati.
19. Infans mortuus a matre occisus ressucitatur.
20. Alius puer suscitatus.
21. Mulieri cuidam mute miro modo fuit loquela restituta.
22. Alia muta locuta est.
23. Ex paucis panibus et ex modico uino fuit magna multitudo satiata farinaque uinum multiplicatum est ex aceto in optimum liquorem mutatum est.
24. Vinum in portatoria positum de quo mille homine biberunt nichil diminutum est et positum in dolio decem annis durauit quamuis ex eo multi bibissent et qui de eo biberunt ab infi rmitatibus eorum curati sunt.
25. Puella quam demon septem annis possiderat curata est.
26. Ab alio homine alius demon expulsus in eadem urbeValentie.
27. Tres dyaboli in specie trium equorum apparuerunt fructum doctrine eius inpedire temptantes, manifestauit etiam quoddam scelus perpetratum dum predicaret.
28. Apparuit demon in specie hominis heremite conatus seducere eos qui beatum Vincentium sequebantur eius doctrinam audientes.
29. Facto signo crucis fugata est tonitruorum et fulgurum tempestas et ab eo alia futura tempestas prenuntiata.
30. Similiter fugata est alia tempestas dum Tholose predicaret.
31. Tempore siccitatis Carcassone effusa est magna aquarum habundantia que eo orante cessauit.
32. Curatus est paraliticus qui septem annis paralisim habuerat ei tempestas per signum crucis fugatur.
33. Curatus est quidam pasciens morbum caducum in Montesquino.
34. Illuminatus est cecus.
35. Muto loquella restituta est.
36. Surdo restitutus est auditus.
37. Surdus et furiosus sanitati restituitur.
38. Claudus curatus est qui quinquedecim annis propriis pedibus incedere non potuit.
39. Curatus est iquidam iuuenis qui ex alio loco ceciderat de cujus uita minime sperabatur.
40. Magna multitudo fuit a submersione liberata in transitu fl uminis quod labitur iuxta Dertusam.
41. Eius oratione mortua est multitudo locustarum et brucorum qui agros et uineas deuastabant.
42. Facta signo crucis curatus est quidam febres grauissimos patiens.
43. Per manus eius impositionem fuit quidam uir a uehementissimo et diuturno capitis dolore curatus.
44. Due mulieres simul ad eum uenientes accepta benedictione de diuersis infi mitatibus curate sunt.
45. Per manus inpositionem liberata est quedam mulier ab egritudine quam pastebatur in maxilla.
46. Mulier quedam solens emittere partus abortiuos imposita sibi manibus beati Vincentii perfectos fi lios deinceps peperit.
47. Per quadraginta miliaria fuit audita eius predicatio a quodam monacho.
48. Preualuit contra eos qui sanctam doctrinam eius clamabantur et ostenditur in duobus exemplis.

IV. Incipit prefatiuncula ad generalem ordinis in librum quartum de miraculis quibus uiuens et post mortem clauruit in Brittania.

Prefatio.
Incipit liber quartus.

1. Vltimo peregrinationis eius tempore uenit in Britanniam et quamis senio ac carnis maceratione uiribus destitutus esset tamen solita exercitia continuauit et quid aput britones fecerit.
2. Vxor ducis Britannie que diu sine prole fuit nec unquam potuit concipere per manus eius impositionem et accepta ab eo benedictione benefi cium concipiendi habuit.
3. Vir quidam qui decem et octo annis paraliticus perfecte sanitati restituitur.
4. Felix transitus uite ubi sunt multa que sunt maxima admiratione digna.
5. Quidam ex peste moriturus emisso uoto penitus liberatus est.
6. Mulier que a uiro mortaliter uulnerata inuocato eius auxilio curata est.
7. Multi sanitatem inpetrauerunt solo tactu uestimentorum ac aliarum rerum que sacrum corpus eius tetigerant.
8. Maioritis habetur pallium seu capa eius cuius tactu egri curantur.
9. Contactu pilorum barbe mulier quedam fuit a uexatione dyaboli liberata.
10. Tactu tunicelle eius uir epidimia percussus ita ut mortuus iudicaretur curatus est.
11. Scapulare eius impositum uiro possesso a dyabolo et dyabolus fuit fugatus.
12. Demoniaca induta caligis eius curata est.
13. Multi ponentes super se partem tunice sue curati sunt ab infi -mitatibus.
14. Superposito pirreto beati Vincentii capiti cuiusdam mulieris curata est.

V. Ordo canonizationis eius et premittitur prefatio ad eundem magistrum ordinis.

Prefatio.
Incipit liber de canonizatione beati Vincentii eximii doctoris.

 

Zaznaczyłem pogrubioną czcionką rozdział 19 z III części, w którym biograf opisał cud wskrzeszenia poćwiartowanego dziecka.
„Infans mortuus a matre occisus ressucitatur” – „Martwe dziecko zabite przez matkę zostaje wskrzeszone”. Tytuły rozdziałów w poszczególnych częściach dają nam pogląd zarówno na temat objętości pracy jak i tematyki w niej poruszanej. Są one poprawne językowo, więc w prostym przybliżeniu można użyć standardowego translatora online z języka łacińskiego.

Późniejsze edycje (drukowane) dzieła Ranzano nie wydają się być zadowalające. Kolejni autorzy (Laurentius Surius, Antonii Boetzeri) dokonują w pracy Ranzano skrótów, pomijają niektóre cuda, rezygnują ze wstępu itp. Biografia Suriusa ukazała się w 1571 roku, a Boetzeriego w 1622 roku. Jest to to samo wydanie co Suriusa z 1571 roku, z tą zmianą, że Antonii Boetzeri usunął przedmowy.

Podsumowując, praca biskupa Ranzano pierwotnie napisana jako manuskrypt jest najwcześniejszą i „oficjalną” zamówioną przez Kościół biografią św. Wincentego Ferreriusza. Późniejsi autorzy w sposób krytyczny odnosili się do tej pracy, weryfikując choćby informacje biograficzne i zdarzenia historyczne, tym niemniej dzieło to stanowi podstawę dla innych pisarzy i biografów.

Sama biografia nie spełnia formalnie wymogów krytycyzmu historycznego. Bo i nie takie było zadanie przedstawione przed biskupem Ranzano. Utalentowanemu humaniście nie zależało na stworzeniu suchego historycznego portretu nowego świętego ale na przedstawieniu plastycznego i jakbyśmy obecnie powiedzieli żywego obrazu postaci Wincentego Ferreriusza. Stworzył on obraz świętego, który był zgodny z ówczesną narracją roli zakonu dominikańskiego, wizją „nowego typu” świętego. Podobnie jak św. Tomasz z Akwinu, Ferreriusz jest bardzo dobrze i wszechstronnie wykształcony i potrafi to skutecznie wykorzystywać w pracy kaznodziejskiej. Jest więc wzorem do naśladowania w tej kwestii dla kolejnych pokoleń dominikanów. Wincenty Ferreriusz jest również osobą oddaną i podążająca za wskazaniami Ducha Świętego. Równocześnie postacią, która nie boi się interweniować w bieżące problemy Kościoła (zażegnanie schizmie, działalność dyplomatyczna). Ranzano nie unika „niewygodnych” faktów jak choćby znajomość z antypapieżem Benedyktem XIII ale umiejętnie stawia akcenty na rolę w zażegnaniu konfliktu na łonie kościoła. Wincenty Ferreriusz posiada dar i charyzmat prorocki, który znajduje potwierdzenie w licznych cudach za jego życia i po jego śmierci. Biografia Ranzano zwraca uwagę na skromność, ascezę i „nieszlacheckość” pochodzenia Wincentego, a z drugiej strony podkreśla, że jest to „święty czynu”, który nie tylko naucza i przepowiada ale również nawraca niewiernych i kieruje wiernych na właściwą drogę moralną.

 

„Chronicon partibus tribus distincta ab initio mundi …”, autor: św. biskup Antoninus Florentinus, (1455-1458), trzy tomy, manuskrypt, pierwsze wydanie w Wenecji w 1474-1479 roku [3]

Święty Antonin z Florencji (1389-1459), właściwie Antoninus Pierozzi, [4] był dominikaninem, arcybiskupem Florencji oraz znanym historykiem i teologiem pomagającym przy Soborze Florenckim. Jego najsłynniejszymi dziełami teologicznymi są „Summa theologica moralis” oraz „Summa confessionalis, Curam illius habes”. Antonin z Florencji napisał również trzy tomową ogólną historię świata, która prezentowała historię z perspektywy działania opatrzności boskiej. Dzieło to znane jest jako „Chronicorum opus” („Chronicon”) lub „Historiarum opus”, różni się od średniowiecznych, często koloryzowanych i pełnych fantazji książek. Nie zmienia to faktu, że nie jest jeszcze napisane w duchu krytycyzmu historycznego powstałego później po Soborze Trydenckim. Braki w warstwie krytyki historycznej dotyczą głównie zamierzchłej przeszłości. Czasy współczesne autorowi są opisane znacznie dokładniej z uwzględnieniem faktów, co podkreślają późniejsi historycy. „Kroniki” zostały pierwszy raz wydane w Wenecji w latach 1474-1479, a w kolejnych latach wznawiane w Wenecji, Norymberdze i Bazylei. Wydanie z Bazylei jest dostępne online. [5] Ze względów technicznych dalej odwołuję się już do wersji późniejszej, [6] która jest łatwiejsza do analizy tekstu.

Trzeci tom „Kronik” zawiera opis życia i cudów św. Wincentego Ferreriusza.

W Tomie III „Kronik”, w wydaniu z 1586 oraz 1587 roku na stronach od 656 do 664, w Rozdziale VIII znajdujemy informacje poświęcone św. Wincentemu Ferreriuszowi. Nie są one tak obszerne jak w biografii P. Ranzano. Całość podzielna jest na IX podrozdziałów, z czego ostanie trzy dotyczą cudów [7].

• De intentione in quacunque opere.
• Non sufficit bonum intendere, nisiquis illud prosequatur.
• De regno Beatorum.
• Vincentij confessoris (?) vita à Petro Rauzano, qui eam quinque libris edidit compendiose collecta.
• Vincentius qualis fueritdeclaratur.
• Beatus Vincentius prophetico spiritu fuit præditus.
• De miraculis eius in vita.
• De miraculis santi Vincentij post mortem eius:& præcipuè de resuscitatione mortuorum ad inuocationem eius.
• Miles vulneratus moritur & reuixie.

Czwarty rozdział w tytule wyraźnie zaznacza, że źródłem informacji jest praca Petro Ranzano. W ostatnim wyżej wymienionym podrozdziale znajduje się informacja o cudzie wskrzeszenia poćwiartowanego dziecka, która w późniejszych opracowaniach przypomina opisem „Cud w Vannes”.

Poniżej prezentuję portret św. biskupa Antonina z Florencji z charakterystycznymi atrybutami świętego.

 

„Vita sancti Vincentii confessoris”, autor: Francesco da Castiglione, około 1470 roku

Francesco da Castiglione (ok. 1420 r. – 1484 r.) był włoskim humanistą, księdzem i kanonikiem. Przez wiele lat był sekretarzem i bliskim współpracownikiem biskupa Antonina z Florencji. Napisał życiorysy św. Antonina z Florencji (1460), którego był sekretarzem do 1459 r., swego mistrza Vittorino da Feltre oraz kilku innych świętych i błogosławionych takich jak: św. Piotra Męczennika, św. Tomasza z Akwinu i św. Wincentego Ferreriusza (napisana około 1470 roku). Biografia Ferreriusza w całości nigdy nie została opublikowana. Powstała ona jako uzupełnienie pracy jego mistrza i protektora – biskupa Antonina z Florencji. Castiglione uzupełnił biografię o cuda z hiszpańskich (aragońskich) zeznań złożonych podczas procesu kanonizacyjnego. Jego praca została częściowo opublikowana w „Acta Sanctorum” oraz na początku „Sermones, de tempore” (wyd. w Wenecji z 1496 roku). [8] [9] Wykorzystane zostały informacje od rozdziału 20 manuskryptu Castiglione.

Niestety nie dotarłem do oryginalnego manuskryptu Francesco da Castiglione dotyczącego biografii św. Wincentego Ferreriusza, choć w pracy [10] jej autor – Kurt Wittlin – publikuje łacińską transkrypcję manuskryptu Francesco da Castiglione. Zawiera ona oprócz wstępu 35 rozdziałów. [11] Pierwsze cztery rozdziały mają charakter biograficzny i opisują pochodzenie, nauczanie i proroctwa świętego Wincentego. Kolejne rozdziały traktują już o niezwykłych wydarzeniach lub cudach za życia. Rozdział 19 dotyczy śmierci w Bretanii. Od rozdziału 20 autor opisuje cuda po śmierci jakie miały miejsce za jego wstawiennictwem. Rozdział 27 traktuje o cudzie wskrzeszenia dziecka pokrojonego przez matkę. Jest to jak wspomniałem cud pośmiertny i odpowiada w treści „Cudowi w Vannes”, o którym piszą późniejsi biografowie. W rozdziale 34 jest również informacja o cudzie jaki namalował Bellini, o skazanych na śmierć złoczyńcach (kobiecie i mężczyźnie), których ciała spłonęły słuchając kazania św. Wincentego, przez co uniknęli hańby egzekucji i uratowali dusze.

Dokładna lista rozdziałów (po łacinie):

PROLOGUS

Explicit prologus

1. De origine beati Vincentii et ingressu ad ordinem praedicatorum vitaque et scientia eius.
2. De praedicatione eius mirabili.
3. Qualiter claruit spiritu prophetiae.
4. De splendore in eius cella.
5. Fornicantes detegit sub similitudine ardentium palearum.
6. De monacho qui audivit et intellexit eius praedicationem de pinna monasterii quad a loco praedicationis distabat per quadraginta quinque milliaria.
7. De vegete quae inventa est plena optimo vino post ea quam ex ea biberat ipse et – non modice – populus.
8. De odore mirabili ex tactu sacrarum eius manuum.
9. De puero muto et insensibili ac paene mortuo meritis et oratione beati Vincentii mirabiliter liberato.
10. Qualiter signo crucis procellas fugavit et pluvias.
11. De paralytico ab eo curato.
12. De fugata grandine per aquam benedictam iussu eius aspersam; deque vastatione agris illorum qui aquam aspergere sicut monuerat contempserunt.
13. Qualiter Iudaeorum non parvum numerum ad fidem praedicando convertit et eorum etiam conversionem prophetando praedixit.
14. De infirmo oratione beati Vincentii liberato, quem etiam ad se venientem adhuc longe positum spiritu revelante praevidit.
15. Qualiter liberavit hominem qui se daemoni sub chirographo devoverat.
16. Multas mulieres steriles nova prole laetificavit.
17. Mulieri quae, vicina partui, parere non poterat partum sua benedictione impetravit, insuper et puerum masculum ex ea nasciturum praedixit.
18. Virum – cuius viscera effundebantur quia detraxerat beato Vincentio et praedicationi eius- profitentem scelus suum veniamque petentem signo crueis protinus liberavit.
19. Obiit vir sanctus in Venetensi civitate Britaniae, die V aprilis 1417, aetatis annorum 70.
20. De miraculis beati Vincentii post mortem eius. Et in primis de homine furiosa liberato ad sepulchrum eius.
21. De puella quae fibulam zonae glutiverat sanata ad sepulchrum beati Vincentii.
22. De nepote cuiusdam abbatis cadente ex arbore nuàs ac mortuo liberato ac vitae reddito meritis beati Vincentii.
23. De puero alio mortuo qui ex Normandis ductus adsepulchrum eius continuo resurrexit.
24. De alio mortuo suffocato in fluvio qui, ductus ad sepulchrum sancti Vincentii, suscitatus est.
25. De quarto iam mortuo, qui sine confessione decesserat, suscitato meritis beati Vincentii.
26. De muliere leprosa curata ad sepulchrum beati Vincentii.
27. De puero quem mater bifariam divisit partemque ut comederet coxit resuscitato mirabiliter a sancto Vincentio; et est hic quintus mortuus ab eo vitae restitutus.
28. De puero quem mater mortuum pepererat suscitaro meritis beati Vincentii.
29. De alio mortuo nauta quodam suscitato ad sepulchrum sancti Vincentii; et est septimus mortuus.
30. De puella parva peste percussa sanata ad sepulchrum baui Vincentii.
31. De muliere a viro suo vulneribus confossa quam beatus Vincentius mortuam suscitavit.
32. De puella suffocata in aqua quae ad sepulchrum beati Vincentii resuscitata est.
33. De innumeris aliis eius miraculis et signis.
34. De presbytero Bartholomeo de Alexandria italica, qui multa vidit de miraculis el vita sancti Vincentii. Et inter caetera de duobus -viro scilicet et muliere- qui ob nefandissimum scelus ad supplicium trahebantur, et adducti ad beatum Vincentiwn praedicantem per nimia compunctione mortui sunt ac suorum scelerum veniam consecuti liberatique ab obprobrio publicae mortis cui addicti erant.
34. De puero submerso aquis ad invocationem beati Vincentii nuper apud Bononiam suscitato, quem etiam puerum sterilis antea mater voto et gratia sancti viri pepererat.

Conclusio et finis operis.

Poniżej nawiązując do dotychczasowych prac poświęconych „Cudowi w Morelli”, zamieszczam opis cudu wskrzeszenia poćwiartowanego dziecka (Rozdział 27):

Fuit mulier in provincia Britaniae – cui non satis omni tempore mens sana adesse consueverat – quae cum esset praegnans magno edendi carnes desiderio tenebatur; cui vir hoc interclixerat, non enim fortasse rite id appetebat. Illa vero, magna insania ducta, natum quem infra binatum habebat arripuit, bifariam divisit, partemque nati in ollam ut coqueretur coniecit. Mox supervenit vir. Ut rem cognovit, vecors prae nimio dolore effectus, quid potissimum agat ignorat. Cumque venisset illi in mentem quanta esset virtus beati Vincentii ad huiusmodi signa conficienda, magna cum fide rapit partes nati discerpti, ad sepulchrum beati viri properat, effundit praeces cum lacrimis. Quid plura? Meritis beati Vincentii conglutinantur partes pueri, reducitur in eo spiritus, reviviscit qui fuerat in frusta divisus. Diffunditur tanti fama miraculi; concitatur ad tam minum spectaculum tota Britania, admirantibusque populis signum rei gestae et testimonium veritatis effertur: Nam in ipso infante suscitato cernebatur divisionis signum tanquam filum carneum per ipsius incisionis loca distractum; res non tantum nostris temporibus verum etiam superioribus saeculis inaudita.

Jak wspomniałem odpowiada on w narracji „Cudowi w Vannes” na grobie świętego Wincentego.

„Flos sanctorum romançat”, wydanie katalońskie z 1490-1496 [12]

„Flos sanctorum romançat” – to książka powstała prawdopodobnie w latach (1490-1496). Jest pierwszą w języku katalońskim, w której dodano informacje o św. Wincentym Ferreriuszu. Książka jest ludowym tłumaczeniem „Legenda aurea” – jednej z najpopularniejszych średniowiecznych zbiorów żywotów świętych, legend hagiograficznych i opowiadań apokryficznych ułożonych w porządku kalendarza kościelnego. Kolejne ludowe tłumaczenia zwykle dodawały „najnowszych” świętych szczególnie popularnych w na danym obszarze geograficznym. Co ciekawe w inkunabule „Flos sanctorum romançat” z 1494 roku nie ma życiorysu św. Wincentego, choć zawiera on więcej życiorysów niż wydanie z biografią Wincentego Ferreriusza.

 

W internecie dostępna jest krytyczna wersja „Flos sanctorum romançat” (Hèctor Càmara i Sempere Universitat d’Alacant) [13] i właśnie na niej opieram poniższe informacje.

Informacje o św. Wincentym są krótkie i opierają się na „Kronikach” Antonina z Florencji, choć nigdzie wprost nie jest to powiedziane. Niektóre późniejsze wersje „Flos sanctorum romançat” dodają jeszcze np. jedno z kazań Ferreriusza. Nie ma natomiast żadnej wzmianki o cudzie wskrzeszenia dziecka. Całość informacji o świętym zajmuje w obecnym krytycznym opracowaniu niecałe trzy strony. Chętni mogą skorzystać z automatycznego tłumaczenia, co pozwala na wstępną ocenę zawartości biografii. Warto mieć na uwadze, że zamieszczony tekst krytyczny jest w języku katalońskim i to w wersji sprzed wieków. Nie ma tam jednak żadnych nowych informacji ponad te, które znamy z biografii autorstwa P. Ranzano.

Warto zaznaczyć, że „Legenda aurea”, również była aktualizowana. XV i XVI wieczne wydania, takie jak choćby:

• „Historiae plurimorum sanctorum o Legenda aurea sanctorum”, (Colonia: Ulrich Celo, 1483),
• „Legenda vt vocant, seu Sanctorum Sanctarumque vitae de”, (Lyon:Godefridum Gailliandum, 1554),
• „Liber de illustribus viris ordinis praedicatorum”, (Johannes Meyer, 1466),
• „Catalogus Sanctorum et gestorum eorum, Petrus de Natalibus” (Lyon: Jacques Sacon, 1519)

zawierają informacje o św. Wincentym Ferreriuszu oraz o cudzie wskrzeszenia poćwiartowanego dziecka w wersji przedstawionej przez P. Ranzano.

Na koniec warto podkreślić niezwykle solidną pracę Hèctor Càmara i Sempere, dzięki któremu mamy opracowaną krytyczną wersję katalońskiego wydania „Flos sanctorum romançat”.

„La Vida de sant Vicente Ferrer”, autor: Miquel Peres (1510, wydanie walenckie), przetłumaczone na hiszpański w 1589 roku [14]

Książka Miquela Peresa (1450 – 1520) jest dedykowana Pani Cicerze, żonie radnego z Walencji – niejakiego Pere Dalpont. [15] Jest to kompilacja prac Pietro Ranzano, Antonina z Florencji i Francesco de Castiglione przetłumaczona z łaciny na język walencki, choć autor jak było to w zwyczaju nie podaje źródeł ograniczając się do stwierdzenia, że przełożył jedynie z łaciny na język walencki („de latí en valenciana lengua los maravellosos actes que d’aquest gloriós sant alguns famosos doctors reciten”) [16].

Peres zgodnie z ówczesną modą oraz swoim talentem retorycznym ozdabia biografie poprzedników dodając im pompatyczny styl i indywidualną wymowę. Należy pamiętać, że książka była przeznaczona do prywatnej i świeckiej kontemplacji. Wincenty Ferreriusz w książce Peresa to ponadczasowy święty, który wyróżnia się pobożnością i kontemplacją. Autor w kilku rozdziałach próbuje odtworzyć modlitwy świętego. Są to owoce jego pióra i wyobraźni, choć sięgał też po współczesne mu modlitwy. Dość swobodnie wkłada w usta świętego modlitwy, które później powinny być inspiracją dla czytelnika w jego codziennym życiu. Książka jest podzielona na dwanaście części lub rozdziałów. Pierwsze dotyczą życia świętego, kolejne opisują cuda za życia i po śmierci. Autor pomija odniesienia historyczne, geograficzne i polityczne, nie wspominając w ogóle o anty papiestwie w Awinionie. Dokładną analizę jej zawartości przedstawiono w publikacji podanej w przypisach do tego rozdziału.

Książka ta ukazała się również w języku hiszpańskim w 1589 roku z niewielkimi korektami i zmianami w stosunku do wydania walenckiego z 1510 roku.

Na rynku są współczesne reprinty tej książki z 1510 roku. Książeczka ma poniżej 50 stron. W rozdziale o tytule: „De algunos milagros que este glorioso Sancto biza despues de susancta muerte.” („O cudach za wstawiennictwem świętego Wincentego po jego śmierci”), znajduje się fragment dotyczący wskrzeszenia poćwiartowanego dziecka. Analizując późniejsze krytyczne opracowania biograficzne możemy stwierdzić, że opis dotyczy cudu po śmierci św. Wincentego Ferreriusza jaki miał miejsce na grobie świętego. Jest on tożsamy z cudem opisywanym później jako „Cud w Vannes”. Dotyczył on ciężarnej kobiety, która miała dość niecodzienne i makabryczne pragnienie zjedzenia surowego ludzkiego mięsa. W przypływie szaleństwa zabiła swoje dwuletnie dziecko, podzieliła na dwie części i zaczęła gotować jedną z nich. Po przybyciu do domu i odkrywszy okropną zbrodnię, mąż zabrał obie części dziecka do grobu świętego Wincentego Ferreriusza. Tam jego modlitwy zostały wysłuchane i dziecko wróciło do żywych. Tekst jest trudny do analizowania zarówno ze względu na niejednoznaczną pisownię jak i sam język.

„Vitae patrum inclyti Ordinis praedicatorum ab Io. An. Flamin”, autor: Giovanni Antonio Flaminio, 1527 rok, wydanie z 1529 roku [19]

„Vitae patrum inclyti Ordinis praedicatorum” czyli „Żywoty Ojców Zakonu Dominikańskiego” są spisanymi biografiami najznamienitszych dominikanów do 1527 roku. W książce znajdziemy informacje o:

1. Św. Dominiku, założycielu zakonu
2. Św. Piotrze z Werony (św. Piotr Męczennik, Saint Peter Martyr)
3. Św. Tomaszu z Akwinu
4. Św. Wincentym Ferreriuszu
5. Św. Antoninie z Florencji (Antonin Pierozzi)

Ich autor – Giovanni Antonio Flaminio [20] (1464 – 1536), był włoskim humanistą i pisarzem. Pod koniec życia złożył śluby zakonne.

Rozdział poświęcony św. Wincentemu liczy 23 strony (od CLXI do CLXXXIV). Niestety nie jest on podzielony na rozdziały, a jedynie zaopatrzony w komentarze z boku informujące o czym jest dany akapit. Wydanie z 1529 roku nie jest najlepszej jakości, co w połączeniu z nieznajomością przeze mnie łaciny bardzo utrudnia analizę tekstu. Być może w przyszłości po „oczyszczeniu” tekstu i jego przetłumaczeniu dokonam dokładniejszej analizy tego rozdziału, a może i całej pozycji.

Niezależnie od problemów udało mi się w tekście zlokalizować fragment dotyczący cudu wskrzeszenia poćwiartowanego dziecka. Znajduje się on od strony 171 do 172 (CLXXI – CLXXII). Choć w tekście nie pada miejscowość Morella, to w warstwie opisowej odpowiada on bardzo dokładnie opisowi jaki znamy z XVIII wiecznych biografii, choćby A. Teolego. Cud jednoznacznie wydarzył się za życia św. Wincentego i święty osobiście składa w całość dziecko i po odmówieniu modlitwy oddaje je żywe rodzicom. W opisie podają dobrze znane informacje o samej matce zabójczyni (same pozytywne cechy, z uwagą o okresowych napadach szaleństwa), o samym wydarzeniu, o tym, że św. Wincenty jada jedynie ryby oraz znane z późniejszych biografii żale ojca za to jaka go spotkała niesprawiedliwość za gościnę św. Wincentego.

Zdecydowałem się wkleić jedynie skan z książki. Sam tekst zawiera zbyt dużo niejasności aby bez pomocy łacinnika publikować go w formie tekstowej.

„La vida, y historia del apostolico predicador sant Vincente Ferrer Valenciano, de la orden de sancto Domingo. Copilada por f. Vincente Iustiniano Antist”, autor: Vicente Justiniano Antist, 1575 rok. [17]

Wincenty Justynian Antist [18] (1543 – 1599) był dominikaninem i historykiem urodzonym w Walencji. Jest on autorem biografii św. Wincentego Ferreriusza, którą uważa się za pierwszą poważną pracę napisaną już w duchu post trydenckim, z zachowaniem krytycyzmu historycznego. Kolejną cechą wyróżniającą to dzieło jest fakt, że Antist nie opierał się jedynie na źródłach i autorach włoskich ale starał się w swojej biografii wykorzystać wszelkie możliwe źródła jakimi dysponował, w tym kopiami akt procesu kanonizacyjnego. Źródła informacji zawartych w tej biografii są skrupulatnie podawane na marginesach książki. Praca podzielona jest na dwie części, zachowując porządek chronologiczny. Antist skupił się uporządkowaniu cudów według ich typu (czego dotyczyły). Zachowanie rygoru historyczności i podawania źródeł nie zmieniło ogólnego obrazu świętego Wincentego Ferreriusza, który w tej biografii oprócz poprzednich przymiotów, ucieleśniał katolickie przykazania i potrzeby wymagane przez Kościół w okresie kontrreformacji.

W biografii autorstwa V. J. Antista w rozdziale IX („De los muertos que resucito el glorioso sant Vincente”.) pojawia się znajomy opis cudu. Obecnie możemy go umiejscowić jako pośmiertny „Cud w Vannes” ale autor w tekście podkreśla, że podobny cud wydarzył się za życia św. Wincentego i według różnych biografów miał miejsce w Morelli, Tuluzie lub gdzieś w Langwedocji.

Omawiając biografię św. Wincentego Ferreriusza, której autorem jest Vicente Justiniano Antist, warto nieco dokładniej przedstawić to dzieło. Jak wspomniałem jest to praca pisana już w duchu krytycyzmu historycznego. Pierwsza część poświęcona jest informacjom biograficznym i historycznym. Składa się ona z 31 rozdziałów. Pierwsze omawiają urodziny i młodość przyszłego świętego. Kolejne pokazują drogę i rozwój duchowy Wincentego Ferreriusza po wstąpieniu do zakonu dominikanów, aż do powołania na osobistego spowiednika antypapieża Benedykta XIII. Rozdziały te zawierają oprócz informacji historycznych i biograficznych również szereg informacji dotyczących: charakteru życia świętego, jego przymiotów, dyscypliny, ubóstwa, pokory, czystości i oddaniu sprawom bożym. Oddzielne rozdziały poświęcone są przepowiadaniu Wincentego Ferreriusza i owocom Jego przepowiedni. Rozdziały 13-26 opisują podróże świętego, jego kontakty z książętami, królami w całej Europie Zachodniej oraz to czego dokonał podczas tych pielgrzymek. Rozdziały 24-25 omawiają schizmę Kościoła Katolickiego i udział Ferreriusza w jej zakończeniu. Następne rozdziały przybliżają koleje pielgrzymki i podróże Ferreriusza oraz udział w Soborze w Konstancji. Autor jak wspomniałem czerpie z biografii poprzedników ale również opiera się na dokumentach z procesu kanonizacyjnego. Pierwsza część książki liczy ponad 270 stron i jest podzielona na 31 rozdziałów.

W drugiej części autor dokonuje wyboru cudów i ich prezentacji. Łącznie zajmują one kolejne 40 rozdziałów. Pierwsze 6 rozdziałów z drugiej części traktuje o wydarzeniach towarzyszących Wincentemu Ferreriuszowi w ostatnich latach jego życia, aż po podróż do Bretanii, Normandii i w końcu do Vannes gdzie zmarł. Rozdział 8 traktuje o procesie kanonizacyjnym. Kolejne (9-32) często krótkie rozdziały to opisy cudów jakich dokonał z podziałem na ich charakter. Na przykład:

1. zmarłych, których św. Wincenty wskrzesił po swojej śmierci,
2. kobietach w ciąży, które uratował,
3. tych, którzy dzięki zasługom świętego byli wolni od przeziębień i gorączki,
4. zagubionych lub skradzionych rzeczach, które ukazywał,
5. ochronie przed ogniem, zarazą, trądem, o pomocy żeglarzom,
6. a nawet o tych, którzy wyleczyli się z choroby kamieni lub trudności z oddawaniem moczu.

Ostatnie rozdziały poświęcone są bulli kanonizacyjnej, innym cudom wspominany przez zagranicznych autorów oraz uczniom św. Wincentego, którzy kontynuowali dzieło mistrza i głosili Słowo Boże w oparciu o Jego spuściznę (Rozdział 39). Stanowi to bardzo ciekawy dodatek do biografii świętego ukazując jak wielką spuściznę po sobie zostawi i jak wielu ludzi podążało Jego śladami.

„Bulla Canonizationis S. Vincentii Ferrerii …”, 1458, treść z „Bullarium Ordinis FF. Praedicatorum, Ab Anno 1430 ad 1484. 3”, wydanie z 1731 roku. [21]

Treść bulli kanonizacyjnej papieża Piusa II opublikowanej w 1458 roku dotyczącej kanonizacji św. Wincentego Ferreriusza możemy również zaliczyć do wczesnych dokumentów związanych z Wincentym Ferreriuszem. Jest to dokument kościelny o określonej formie dotyczący zwykle: dyspensy, ekskomuniki, konstytucji apostolskiej, kanonizacji czy zgromadzenia (łać: convocare). Bulla pisana jest w języku łacińskim. W bulli kanonizacyjnej Wincenetego Ferreriusza mamy 58 przypisów, a sama treść zawarta jest na kilku stronach. Całość w podanym wydaniu zajmuje od strony 379 do 384. W przyszłości omówię osobno sam proces kanonizacyjny jak i bullę. W tym artykule zaznaczam jedynie, że bullę kanonizacyjną należy uwzględnić wśród XV wiecznych pism poświęconych Wincentemu Ferreriuszowi.

Dodatek. Bibliografia, XV-XVI wiek

Podsumowanie tytułów książek / manuskryptów, które omówiłem w opracowaniu.

1. „Liber de vita beati Vincentii”, autor: biskup Pietro Ranzano, manuskrypt z 1455 roku, język łaciński
2. „Chronicon partibus tribus distincta ab initio mundi …”, autor: św. biskup Antoninus Florentinus, (1455-1458), trzy tomy, manuskrypt, pierwsze wydanie w Wenecji w 1474-1479 roku, język łaciński
3. „Vita sancti Vincentii confessoris”, autor: Francesco da Castiglione, około 1470 roku, język łaciński
4. „Flos sanctorum romançat”, wydanie katalońskie z 1490-1496, język walencki (kataloński)
5. „La Vida de sant Vicente Ferrer”, autor: Miquel Peres, 1510 rok, przetłumaczone na hiszpański w 1589 roku, język walencki (kataloński) / późniejsze wydanie w języku hiszpańskim
6. „Vitae patrum inclyti Ordinis praedicatorum ab Io. An. Flamin”, autor: Giovanni Antonio Flaminio, 1527 rok, wydanie z 1529 roku, język łaciński
7. „La vida, y historia del apostolico predicador sant Vincente Ferrer Valenciano, de la orden de sancto Domingo …”, autor: Vicente Justiniano Antist, 1575 rok, język hiszpański
   
   oraz 
   
   
8. „Bulla Canonizationis S. Vincentii Ferrerii …”, 1458, treść z „Bullarium Ordinis FF. Praedicatorum, Ab Anno 1430 ad 1484. 3”, wydanie z 1731 roku, język łaciński

---

[1] https://www.treccani.it/enciclopedia/pietro-ranzano_(Dizionario-Biografico)/

[2] Hodel OP, Paul-Bernard, (2019), Remarques pour une nouvelle édition du Liber de uita beati Vincentii ecrit par Pierre Ranzano, Anuario de Estudios Medievales 49/1, pp. 171-188. https://doi.org/10.3989/aem.2019.49.1.06

[3] https://www.newadvent.org/cathen/01585b.htm
oraz https://catalog.hathitrust.org/Record/009273505

[4] https://www.treccani.it/enciclopedia/santo-antonino-pierozzi_(Dizionario-Biografico)/

[5] https://catalog.hathitrust.org/Record/009273505

[6] https://www.google.pl/books/edition/Diui_Antonini_archiepiscopi_Florentini_C/qvwA3M-L1kkC?hl=pl&gbpv=1&dq=Diui+Antonini+Archiepiscopi+florentini+.&printsec=frontcover

[7] W tekście łacińskim mogą występować literówki

[8] „Sobre les Vides de sant Vicent Ferrer compilades per Ranzano, Antonino, i Miquel Peres; amb una edició de la Vita Sancti Vincentii de Francesc de Castiglione” Curt WITTLIN University of Saskatchewan (Canadà)

[9] https://www.treccani.it/enciclopedia/francesco-da-castiglione_(Dizionario-Biografico)/

[10] „Sobre les Vides de sant Vicent Ferrer compilades per Ranzano, Antonino, i Miquel Peres; amb una edició de la Vita Sancti Vincentii de Francesc de Castiglione” Curt WITTLIN – Dodatek (Appendix) publikuje łacińską transkrypcję manuskryptu Francesco da Castiglione

[11] W tekście dwa razy powtarza się numer 34, co daje faktycznie 35 rozdziałów.

[12] PDF: https://rua.ua.es/dspace/bitstream/10045/74851/1/tesi_hector_camara_i_sempere.pdf

[13] Tamże. Zawartość samej książki jest w języku katalońskim. Biogram św. Wincentego Ferreriusza – strony 1123 – 1125.

[14] Książka dostępna jest pod adresem: https://www.google.pl/books/edition/La_Vida_de_Sant_Vi_cente_Ferrer/jLTGzi25SbMC?hl=pl&gbpv=0

[15] Źródła informacji znajdują się w artykule: „Sobre les Vides de sant Vicent Ferrer compilades per Ranzano, Antonino, i Miquel Peres; amb una edició de la Vita Sancti Vincentii de Francesc de Castiglione” Curt WITTLIN University of Saskatchewan (Canadà)

[16] The Narrative of the Life of Saint Vincent Ferrer before and after Trent, CARME ARRONIS LLOPIS, Filologia Catalana Universitat d’Alacant.

[17] https://www.google.pl/books/edition/La_vida_y_historia_del_apostolico_predic/13gT3Pj8WWYC?hl=pl&gbpv=0

[18] https://historia-hispanica.rah.es/biografias/3626-vicente-justiniano-antist

[19] Książka dostępna jest pod adresem: https://www.google.pl/books/edition/_/MLiUAob6g3UC?hl=pl&gbpv=0

[20] https://it.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Antonio_Flaminio
https://www.treccani.it/enciclopedia/giovanni-antonio-flaminio_(Dizionario-Biografico)/

[21] https://www.google.pl/books/edition/Bullarium_Ordinis_FF_Praedicatorum/64JPAAAAcAAJ?hl=pl&gbpv=0