• Umywanie nóg
  • Autor nieznany
  • koniec XVIII wieku
  • Malarstwo ludowe
  • olej na płótnie
  • 98
  • 79,0 cm x 68,0 cm

Umywanie nóg

Autor nieznany, koniec XVIII wieku, warsztat łemkowski, warsztat małopolski

Obraz autorstwa prowincjonalnego, cechowego małopolskiego malarza przedstawia scenę umywania nóg. W pionowej kompozycji artysta ukazał wielopostaciową scenę we wnętrzu. W centralnej części ujęty został Jezus w czerwonej szacie wycierający nogi jednemu z apostołów (najprawdopodobniej Piotrowi) nad miską z wodą. Po prawej stronie stłoczeni są pozostali apostołowie w Wieczerniku. Z lewej strony Piotr, któremu Jezus umył nogi ma aureolę świętości nad głową. To symbol znaczenia gestu Jezusa w zestawieniu z pozostałymi uczniami, którzy nie mają aureol. Owalna obwoluta obrazu jest również podzielona na pół. Część z uczniami czekającymi na obmycie nóg jest ciemna, zaś część z Jezusem i Piotrem jest jasna. Scena została ujęta w owalnej kompozycji w ciemnej bordiurze.

Umywanie nóg (mandatum), to obrzęd pokory praktykowany w wielu Kościołach chrześcijańskich. W niektórych wyznaniach zaliczany bywa do sakramentów. Gest ten ma oznaczać postawę pokory, ale przede wszystkim ofiarnej służby i miłości, jaką powinni cechować się uczniowie Jezusa. Obmywanie nóg opisuje jedynie Ewangelia Jana. Praktyka umywania nóg wspomniana jest również w pismach apostolskich. Brak jest przy tym jednoznacznej interpretacji gestu Jezusa. Obecnie większość teologów opowiada się za symbolicznym znaczeniem czynności Jezusa, odsuwając na drugi plan wyjaśnienia socjologiczno-kulturowe oraz sakramentalne. Warto jednak podkreślić, że często nie są one sprzeczne i wzajemnie uzupełniają się.
Wśród interpretacji symbolicznych najczęściej widzi się gest Jezusa, jako znak Jego pokory. Do interpretacji symbolicznych należy także propozycja gdzie umycie nóg uczniom jest symbolem przygotowania uczniów do głoszenia Ewangelii, czy postulat Augustyna, aby widzieć tutaj znak nawracania się i odpuszczania grzechów.
Interpretacje sakramentalne składają się zasadniczo z dwóch podejść. Jedno popularne w starożytności zakładało, że obmycie nóg było kolejnym sakramentem. Dziś dominuje pogląd, że choć obrządek nawiązuje do sakramentów sam ma sens niesakramentalny. Tym niemniej myśliciele chrześcijańscy zwracają uwagę na nawiązanie do sakramentu chrztu. Interpretacje sakramentalne wskazują również na nawiązanie do Eucharystii (u Jana w opisie Ostatniej Wieczerzy nie ma wątków eucharystycznych, obecnych Ewangeliach synoptycznych). W końcu umycie nóg to akt wyjątkowy i jednorazowy, którym Jezus ustanowił uczniów – kapłanów do sprawowania Eucharystii.
Część teologów skłania się ku interpretacji gdzie można utożsamić obmycie ogólne z sakramentem chrztu, zaś obmycie stóp z sakramentem pokuty. Przez wieki dominowały dwa sposoby wyjaśniania tego tekstu. Ujęcie dosłowne gdzie gest Jezusa jest znakiem jego pokory i służby oraz interpretacja sakramentalna (chrzcielna i pokutna). W XX w. osiągnięto zupełnie zaskakujący konsensus. Umycie nóg uczniom jest obecnie wyjaśniane, jako symbol czy też metafora śmierci krzyżowej Jezusa i jej zbawczych skutków, tj. oczyszczenie z grzechów. Powyższa symboliczna interpretacja współgra jednak z dwoma tradycyjnymi interpretacjami.